Οι μεγάκυκλοι των 56 ετών, πόλεμοι και οι πολιτικές αλλαγές των ΗΠΑ

Η εξέλιξη των κοινωνιών, των οικονομιών και των γεωπολιτικών ισορροπιών δεν είναι ένα γεγονός απρόβλεπτο ή χαοτικό, αλλά συχνά ακολουθεί κυκλικά πρότυπα. Σύμφωνα με διάφορους ερευνητές της οικονομικής ιστορίας και της κοινωνιολογίας, υπάρχουν «μακροχρόνιοι μεγάκυκλοι» που διαρκούν περίπου 5,5 δεκαετίες — συγκεκριμένα 56 χρόνια — με υπολογίζονται με βάση τις αποκλίσεις (αυξομειώσεις) της κατανάλωσης ενέργειας από μια ιδανική σιγμοειδή καμπύλη, και χωρίζονται σε δύο φάσεις:
α) Η φάση των πρώτων 28 ετών συνεχών αλλαγών και ανακατατάξεων, όπου οι ηγεσίες και οι χώρες που καταφέρνουν να προσαρμοστούν, θα πρωταγωνιστούν, καθώς η ανθρωπότητα βιώνει έντονες ανακατατάξεις. Οι πόλεμοι, οι επαναστάσεις και οι κοινωνικές συγκρούσεις θεωρούνται «επιταχυντές» των τεχνολογικών και των κοινωνικών εξελίξεων. Οι χώρες που διαθέτουν ηγεσία με όραμα και επαρκείς πόρους (οικονομικούς, τεχνολογικούς ή φυσικούς) αναδιατάσσουν τις πολιτικές και οικονομικές τους δομές για να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα.

β) Η φάση των επόμενων 28 ετών, έπειτα από τη φάση των συγκρούσεων και των αλλαγών, έπεται μια περίοδος σχετικής σταθεροποίησης ευημερίας, όπου οι επιτυχημένες αλλαγές παγιώνονται και οδηγούν σε σχετική οικονομική και κοινωνική σταθερότητα. Κατά τη διάρκεια αυτών των 28 ετών, οι μηχανισμοί που υιοθετήθηκαν νωρίτερα παγιώνονται, οι θεσμοί ενισχύονται και μεγάλα τμήματα του πληθυσμού γνωρίζουν πρόοδο και βελτίωση των συνθηκών ζωής. Ωστόσο, προς το τέλος αυτής της περιόδου, οι «παλαιές» δομές και πάλι αρχίζουν να δείχνουν σημάδια κόπωσης, οδηγώντας σε έναν νέο μεγάκυκλο μετασχηματισμών.

Σύμφωνα με αυτήν τη θεωρητική προσέγγιση, το έτος 2024 σηματοδότησε το τέλος ενός ακόμα μακροχρόνιου κύκλου, ο οποίος ξεκίνησε το 1968 και διήρκεσε μέχρι το 2024 (περίπου 5,5 δεκαετίες). Ο νέος μεγάκυκλος ξεκινάει από το 2024-2080 (βλέπε σχήμα 1). ). Στο σχήμα φαίνονται οι κορυφές κάθε κύκλου, 1880-1856, 1856-1912, 1912-1968, 1968-2024, όπου στο τέλος κάθε κύκλου και στην αρχή κάθε επόμενου κύκλου, οι παλιές δομές καταρρέουν και νέες δομές εμφανίζονται και φέρνουν ανατροπές. Η ιστορική αναδρομή δείχνει ότι στο τέλος κάθε κύκλου και στην αρχή του επόμενου, παρατηρούνται σημαντικές συγκρούσεις και πολεμικά γεγονότα που επιφέρουν ριζικές ανακατατάξεις στο διεθνές σύστημα, με μια συχνότητα περίπου 5,5 δεκαετιών, διαμορφώνοντας νέες ισορροπίες και κατευθύνοντας τις κοινωνίες σε επόμενο κύκλο σταθερότητας μέσω ανατρεπτικών αλλαγών.

Σχήμα 1: Οι 56 ετών μεγάκυκλοι της οικονομίας με βάση την αυξομείωση του ρυθμού κατανάλωσης ενέργειας (απόκλιση της κατανάλωσης ενέργειες από την αθροιστική καμπύλη κατανάλωσης ενέργειας).

1. Η εμφάνιση των γεγονότων μέσα από την ανάλυση των μεγακύκλων 56 ετών

1.1. Ο κύκλος που τελείωσε το 1800
Στα τέλη του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα, η Ευρώπη βρέθηκε στη δίνη των Ναπολεόντειων Πολέμων (1803-1815). Οι συγκρούσεις αυτές προκάλεσαν μεγάλες ανακατατάξεις στην ευρωπαϊκή ήπειρο: η πτώση και η επάνοδος του Ναπολέοντα οδήγησαν στη διαμόρφωση ενός νέου status quo μετά το Συνέδριο της Βιέννης (1814-1815). Οι πολεμικές τεχνολογίες εξελίχθηκαν, ενώ η έννοια του σύγχρονου εθνικού κράτους άρχισε να διαμορφώνεται.

1.2. Ο κύκλος που τελείωσε το 1856 (1880-1856)
Η περίοδος αυτή χαρακτηρίστηκε από σημαντικές συγκρούσεις που επηρέασαν βαθιά την παγκόσμια ιστορία. Μεταξύ άλλων, ο Πόλεμος του Καυκάσου, ο Δεύτερος Πόλεμος του Οπίου στην Κίνα, η Ινδική Εξέγερση (1857), ο Ιταλικός Πόλεμος της Ενοποίησης και η Εξέγερση των Τάιπινγκ στην Κίνα (1850-1864) σημάδεψαν τη μετάβαση από ένα παλαιότερο καθεστώς σε ένα νέο, με ευρύτερες κοινωνικοοικονομικές και πολιτικές συνέπειες. Η βιομηχανική επανάσταση βρισκόταν σε πλήρη εξέλιξη, αλλά και η αποικιοκρατία ενίσχυσε τις διεθνείς εντάσεις και τις παγκόσμιες μετακινήσεις κεφαλαίων και αγαθών.

1.3. Ο κύκλος που τελείωσε το 1912 (1856-1912)
Ακολούθησε ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος (1914-1918), μια από τις πιο καταστροφικές συγκρούσεις της νεότερης ιστορίας. Ο ανταγωνισμός ανάμεσα στις ευρωπαϊκές δυνάμεις για αποικίες, πρώτες ύλες και στρατηγική ισχύ είχε συσσωρευτεί επί δεκαετίες, και η έναρξη του πολέμου ανασύνθεσε ριζικά τον χάρτη της Ευρώπης. Μετά το τέλος του πολέμου, τα παλιά αυτοκρατορικά μοντέλα κατέρρευσαν (Αυστροουγγαρία, Οθωμανική Αυτοκρατορία, Τσαρική Ρωσία) και δημιουργήθηκαν νέα έθνη-κράτη.

1.4. Ο κύκλος που τελείωσε το 1968 (1912-1968)
Η δεκαετία του 1970 υπήρξε περίοδος έντονων πολιτικών, κοινωνικών και στρατιωτικών συγκρούσεων. Ο Πόλεμος του Βιετνάμ (1968-1975) και ο Πόλεμος των Έξι Ημερών στη Μέση Ανατολή (1967) άλλαξαν σημαντικά τις ισορροπίες ισχύος. Την ίδια εποχή, κινήματα κοινωνικών δικαιωμάτων και πολιτισμικής αμφισβήτησης (όπως οι φοιτητικές εξεγέρσεις του 1968) έδωσαν νέα πνοή στις δυτικές κοινωνίες. Από το 1968 ξεκίνησε, λοιπόν, μια νέα φάση μετασχηματισμών, η οποία κατέληξε στη φάση ευημερίας και σχετικής σταθερότητας μεταξύ 1996 και 2024, για το μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη.

1.5. Ο κύκλος που τελείωσε το 2024 (1968-2024)
Αυτός ο κύκλος που ολοκληρώθηκε το 2024 διήρκεσε περίπου 56 χρόνια. Στα πρώτα 28 χρόνια (1968-1996) σημειώθηκαν ποικίλες αλλαγές: η λήξη του Ψυχρού Πολέμου (επίσημα το 1991), η παγκοσμιοποίηση του εμπορίου, ο ραγδαίος τεχνολογικός μετασχηματισμός με την εμφάνιση των προσωπικών υπολογιστών και του διαδικτύου, αλλά και οι πολλαπλές περιφερειακές συγκρούσεις. Στα επόμενα 28 χρόνια (1996-2024), παρατηρήθηκε μια σχετικά ευνοϊκή φάση οικονομικής και τεχνολογικής ανάπτυξης για πολλές χώρες, παρότι δεν έλειψαν οι κρίσεις (όπως η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008). Μετά το τέλος του 2024, όμως, σύμφωνα με αυτό το μοντέλο, βρίσκονται και πάλι σε δυναμική ροπή νέα γεωπολιτικά διακυβεύματα, ικανά να ανατρέψουν ή να επιβεβαιώσουν τη διεθνή τάξη πραγμάτων. Εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, πόλεμος στην Μέση Ανατολή, διάλυση της Συρίας, αναβίωση αυτοκρατορικών οραμάτων Τουρκίας, Ρωσίας, Ιράν, Κίνας, κλπ.

2. Ιστορικός και Γεωπολιτικός και πολιτικός Ρόλος των Πολεμικών Συγκρούσεων

Ένα από τα κοινά χαρακτηριστικά των τελικών φάσεων των μεγάλων κύκλων και κατά την έναρξη των νέων κύκλων, είναι οι πολεμικές συρράξεις, που αρκετές φορές λαμβάνουν παγκόσμια ή ευρεία περιφερειακή κλίμακα. Οι πόλεμοι αυτοί επιτελούν, μέσα από την ωμή βία, μια ριζική αναδιάταξη των διεθνών σχέσεων:
Γεωπολιτικές Ανατροπές: Μέσα από πολεμικές συγκρούσεις, ανατρέπονται παλαιά καθεστώτα και συμμαχίες. Δημιουργούνται νέοι συνασπισμοί κρατών ή άλλες μορφές διεθνών θεσμών.
Τεχνολογική Επιτάχυνση: Πολλές τεχνολογικές καινοτομίες προέκυψαν λόγω στρατιωτικών ερευνών και αναγκών (π.χ. αεροναυπηγική, κρυπτογραφία, διαδίκτυο), και μετέπειτα βρήκαν εφαρμογή στον πολιτικό τομέα.
Πολιτική και Κοινωνική Μετεξέλιξη: Το πολιτικό σύστημα μετασχηματίζεται, άλλοτε προς πιο δημοκρατικές μορφές διακυβέρνησης και άλλοτε προς πιο αυταρχικές, ανάλογα με το ιστορικό πλαίσιο και τις συνθήκες.

Το τέλος του κύκλου το 2024, συνοδεύεται από κλιμακούμενες εντάσεις σε διάφορες περιοχές, αμφισβητήσεις της κατεστημένης διεθνούς τάξης και επιταχυνόμενες αλλαγές στην τεχνολογία. Το ζήτημα που τίθεται είναι αν η ανθρωπότητα θα μπορέσει να αξιοποιήσει δημιουργικά τις ενδεχόμενες κρίσεις, αποφεύγοντας τις καταστροφές ευρείας κλίμακας, και αν θα μπορέσει να χαράξει ένα νέο κύκλο ευημερίας που θα στηρίζεται στην ειρήνη, τη συνεργασία και την καινοτομία.

Με γνώμονα τη μελέτη των μακροχρόνιων μεγάκυκλων, μπορούμε να αντιληφθούμε ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται σε «κύματα» μετασχηματισμών. Ο νέος κύκλος ξεκίνησε από 2025 με τεκτονικές αλλαγές που θα συμβούν μέχρι το 2052. Όσοι λαοί, οργανισμοί ή ηγεσίες έχουν τη διορατικότητα να διαγνώσουν τις επικείμενες αλλαγές και να κινητοποιηθούν έγκαιρα, διαθέτουν σημαντικό πλεονέκτημα για να διαμορφώσουν ένα αύριο βασισμένο σε ειρηνική ανάπτυξη, αμοιβαία συνεργασία και καινοτομία.

Μια πολιτική αλλαγή συχνά ακολουθεί ένα διττό σχήμα: πρώτον, παρατηρείται σταδιακή φθορά ή εξάντληση των παλαιών μεθόδων διακυβέρνησης, και ακολουθεί η εμφάνιση νέων προσώπων ή κινημάτων που διεκδικούν ριζική ρήξη με το παρελθόν. Στον δυτικό κόσμο, το φαινόμενο Τραμπ εντάσσεται χαρακτηριστικά σε αυτό το μοτίβο: αφενός, το υπάρχον πολιτικό κατεστημένο θεωρήθηκε ανίκανο να ανταποκριθεί στις σύγχρονες προκλήσεις. Οι ΗΠΑ αντιμετωπίζουν υψηλό δημόσιο χρέος $36 τρις όπου οι τόκοι του απορροφούν το 13% του προϋπολογισμού των ΗΠΑ (περισσότερο από τον αμυντικό προϋπολογισμό) και θα ξεπεράσουν το 25% την επόμενη δεκαετία εάν δεν μειωθεί το 1,8 τρις ετήσιο έλλειμα του κρατικού προϋπολογισμού. Τα τελευταία 5 έτη το δημόσιο χρέος των ΗΠΑ αυξήθηκε από $22 σε $36 τρις (πάνω από 60%) χωρίς αυτό το τεράστιο ποσό των $14 τρις, να ανατάξει την οικονομία. Επιπλέον αντιμετωπίζουν ένα τεράστιο έλλειμα στο εμπορικό ισοζύγιο που ξεπερνά τα 800 δις ετησίως.
Αφετέρου, ένας πολιτικός με αντισυμβατικό ύφος αναρριχήθηκε στην εξουσία, υποσχόμενος ριζικές αλλαγές, ακόμα κι αν αυτές παρουσιάστηκαν αρχικά με ημιτελή ή αμφιλεγόμενο τρόπο.

2.1. Η εξάντληση των παλαιών μεθόδων

Για μεγάλο χρονικό διάστημα, οι παραδοσιακές πολιτικές δυνάμεις και οι μεθοδολογίες τους απέκτησαν τέτοια ισχύ, ώστε οποιαδήποτε καινοτομία φάνταζε περιττή ή ακόμα και επικίνδυνη. Παρ’ όλα αυτά, όταν τα παραδοσιακά σχήματα αποτυγχάνουν σταθερά να δώσουν λύσεις, οι πολίτες αρχίζουν να αμφισβητούν την αποτελεσματικότητά τους. Στην Ευρώπη, και στις ΗΠΑ, αυτό εκδηλώνεται με την αδυναμία πολλών μετριοπαθών κομμάτων να προσφέρουν ολοκληρωμένη στρατηγική για ζητήματα όπως:

i). Οικονομία και ανεργία: Η οικονομική ανάπτυξη θεωρήθηκε δεδομένη για δεκαετίες, ώσπου η οικονομική κρίση του 2008 ανέδειξε τις δομικές αδυναμίες του συστήματος. Το ευρωπαϊκό κοινό είδε να μειώνεται η εμπιστοσύνη του σε κόμματα που δεν κατάφεραν να διαχειριστούν αποτελεσματικά τις κρίσεις το ίδιο καις τις ΗΠΑ.
ii). Μεταναστευτικό και ασφάλεια συνόρων: Η πίεση που ασκείται από τις μεταναστευτικές ροές, ειδικά μετά το 2015, ανέδειξε την απουσία μιας κοινής, συμπαγούς στρατηγικής. Πολλοί πολίτες ζητούν εντονότερο έλεγχο στα σύνορα και σαφή πολιτική ενσωμάτωσης, κάτι που τα παραδοσιακά κόμματα δεν μπόρεσαν να υλοποιήσουν πειστικά.

Σε αυτό το περιβάλλον, τα «γιγαντιαία» κόμματα του μεταπολεμικού πολιτικού τοπίου κυρίως της Ευρώπης, αδυνατούν να επαναπροσδιορίσουν τις αξίες και τις πρακτικές τους, με αποτέλεσμα να μεταβάλλονται βαθμιαία σε πολιτικούς «νάνους».

2.2 Η εμφάνιση μιας νέας πολιτικής φιγούρας ή κινήματος

Όταν το παλαιό πλαίσιο δεν προσφέρει πλέον λύσεις, εμφανίζεται μια νέα προσωπικότητα ή κίνημα που υπόσχεται ριζική αλλαγή. Ο Ντόναλντ Τραμπ αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα: συσπείρωσε ψηφοφόρους που αισθάνονταν παραμελημένοι, χρησιμοποίησε φρασεολογία απλούστερη και άμεση, επένδυσε σε ατζέντες όπως ο έλεγχος των συνόρων και η επαναφορά θέσεων εργασίας στη βιομηχανία, ενώ αμφισβήτησε διεθνείς συμφωνίες που θεωρούσε επιβλαβείς για τα αμερικανικά συμφέροντα.
Παρόμοια ρεύματα βλέπουμε και στην Ευρώπη, όπου κόμματα και ηγέτες της «λαϊκιστικής» ή εθνοκεντρικής Δεξιάς αλλά και της ριζοσπαστικής Αριστεράς προσπαθούν να προσφέρουν εναλλακτικές προτάσεις. Αυτοί ισχυρίζονται ότι ακούνε τη φωνή των «απλών πολιτών» που έχουν αποξενωθεί από το τεχνοκρατικό πολιτικό κατεστημένο. Η άνοδός τους συχνά συνοδεύεται από χαοτικές πρώτες κινήσεις, έλλειψη εμπειρίας και συγκρούσεις με τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης, αλλά ταυτόχρονα εκφράζει και το αίτημα για ουσιαστική αλλαγή.

3. Πολιτικές συνέπειες και οι νέες προκλήσεις

Η ανατροπή του παλαιού συστήματος μπορεί να προσφέρει νέες ιδέες και μια «έκρηξη» πολιτικής ενέργειας. Οι νέες πολιτικές δυνάμεις τείνουν να χρησιμοποιούν επιθετική γλώσσα, οι πολίτες περιμένουν πολλά από τους νέους ηγέτες. Αν οι υποσχέσεις αποδειχθούν μη πραγματοποιήσιμες, η απογοήτευση οδηγεί σε περαιτέρω απαξίωση των θεσμών.

Οι κοινωνίες εξελίσσονται και μαζί τους και οι πολιτικοί συσχετισμοί. Όταν μια παλιά τάξη πραγμάτων δείχνει πως έχει εξαντλήσει τα όριά της, αναδύεται σχεδόν νομοτελειακά κάτι νέο: άλλοτε ριζοσπαστικό, άλλοτε περισσότερο συντηρητικό, αλλά πάντοτε «διαφορετικό». Το φαινόμενο Τραμπ αποτελεί εμβληματικό παράδειγμα μιας τέτοιας μετάβασης, αντικατοπτρίζοντας τη δυσαρέσκεια ενός σημαντικού τμήματος του εκλογικού σώματος που ένιωσε πως οι παραδοσιακές πολιτικές ελίτ δεν ανταποκρίθηκαν στις προσδοκίες του.

Στην Ευρώπη, η συνθήκη είναι πιο σύνθετη λόγω της ποικιλίας των πολιτιστικών και οικονομικών πραγματικοτήτων. Ωστόσο, η κοινή συνισταμένη είναι ότι τα παλαιότερα κόμματα χάνουν την απήχησή τους επειδή αδυνατούν να διατυπώσουν ένα πειστικό όραμα για το μέλλον, ιδιαίτερα στους κρίσιμους τομείς της οικονομίας και της μετανάστευσης.

Η λύση δεν είναι απαραίτητα η πλήρης απόρριψη του υπάρχοντος συστήματος, αλλά ο εκσυγχρονισμός του. Τα παραδοσιακά κόμματα οφείλουν να ενσωματώσουν τις αγωνίες των πολιτών και να προτείνουν σαφείς δράσεις. Ταυτόχρονα, οι νέες πολιτικές δυνάμεις οφείλουν να αναλάβουν υπεύθυνα τον ρόλο τους, προτάσσοντας ρεαλιστικά σχέδια και όχι μόνο γενικόλογες διακηρύξεις αλλαγής. Η δημοκρατία, όντας ένα διαρκές εργαστήριο σύνθεσης ιδεών, μπορεί μέσα από διαδικασίες διαλόγου και αλληλεπίδρασης να βρει ισορροπίες, αρκεί οι εμπλεκόμενοι να διαθέτουν πολιτική βούληση και αίσθηση ευθύνης.

Σε έναν κόσμο ταχέων αλλαγών, η πρόκληση είναι η εύρεση ενός πολιτικού μοντέλου που συνδυάζει τη νηφάλια αξιολόγηση των παραδοσιακών μεθόδων με τη ζωντάνια και τον δυναμισμό των νέων κινημάτων, ώστε να υλοποιηθεί μια πραγματικά αποτελεσματική και βιώσιμη πολιτική αλλαγή.

4. Η Ανατροπή των Κανόνων και η Γένεση του Νέου Συστήματος στις ΗΠΑ

Η ιστορία των Ηνωμένων Πολιτειών χαρακτηρίζεται από αλλεπάλληλες φάσεις ραγδαίων αλλαγών και ασυνήθιστων μεταβάσεων. Σε κάθε νέα εποχή –ή, κατά την ορολογία των «μακροχρόνιων μεγακύκλων»–, ο παλαιός τρόπος διακυβέρνησης και οικονομικής οργάνωσης αμφισβητείται ριζικά, ενώ αναδύεται μια καινούρια δομή, επιφέροντας έντονη αντίδραση και αναταραχή. Η δεκαετία 1968-2024, σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, σηματοδότησε το τέλος ενός ακόμα μακροχρόνιου κύκλου, στη λήξη του οποίου οι ΗΠΑ περνούν για άλλη μια φορά από μια περίοδο ανατροπής των «παλιών κανόνων», ώστε να δημιουργήσουν το επόμενο σύστημα που θα κυριαρχήσει σε βάθος δεκαετιών.

4.1. Οι Θεωρίες των Μακροχρόνιων Κύκλων και η Καμπή του 2024

Οι υποστηρικτές της θεωρίας των μακροχρόνιων οικονομικών και ιστορικών κύκλων επισημαίνουν ότι ο τωρινός κύκλος (1968-2024) ακολουθεί προηγούμενους, όπως αυτοί που έληξαν το 1968, το 1912, το 1856 και το 1800. Σε κάθε περίπτωση, οι θεσμοί των κρατών και οι κοινωνικές δομές δείχνουν σημάδια κόπωσης στο τέλος του κύκλου, ενώ οι πολεμικές συγκρούσεις ή οι μείζονες κρίσεις συνοδεύουν –ή τουλάχιστον επιταχύνουν– τη διαδικασία μετάβασης:

4.1.1. Μέχρι το 1800: Ο Τζορτζ Ουάσινγκτον (πρόεδρος 1789-1797) και οι Πατέρες του Έθνους κατέλυσαν τη βρετανική αποικιοκρατία, θέτοντας τα θεμέλια του νέου αμερικανικού κράτους.
4.1.2. Μέχρι το 1856: Ο Άντριου Τζάκσον (1829-1837) προχώρησε σε ριζικές αλλαγές, καταργώντας την εξουσία των ανατολικών τραπεζικών ελίτ και κάνοντας την πίστωση φθηνότερη για τους αγρότες.
4.1.3. Μέχρι το 1912: Ο Λίνκολν (1861-1865) κατέστρεψε το σύστημα της δουλείας, οδηγώντας σε έναν αιματηρό εμφύλιο πόλεμο, ο οποίος ωστόσο διαμόρφωσε μια νέα κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα για τις ΗΠΑ. Αργότερα, ο Ρούσβελτ (1901-1909) αναθεώρησε το οικονομικό σύστημα και ισχυροποίησε τον ομοσπονδιακό ρόλο του κράτους.
4.1.4. Μέχρι το 1968: ο Α’ και Β’ παγκόσμιος πόλεμος, η κρίση του Βιετνάμ και οι ευρύτερες κοινωνικές αναταραχές που ακολούθησαν (οικονομικά προβλήματα της δεκαετίας του 1970, φοιτητικές και αντιπολεμικές κινητοποιήσεις, κατάργηση του κανόνα του χρυσού κ.ά.) οδήγησαν στις μεταρρυθμίσεις και εξελίξεις που σταθεροποιήθηκαν κυρίως την περίοδο 1996-2024, με την ανάπτυξη της πληροφορικής και της παγκοσμιοποίησης.

Πλέον, βρισκόμαστε στο τέλος του κύκλου 1968-2024, και στην αρχή του νέου κύκλου 2024-2052, γεγονός που προμηνύει ανατροπή των ισχυόντων κανόνων. Η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ, η έντονη ρητορική του, οι αλλεπάλληλες πράξεις νομοθετικού περιεχομένου και ο δυναμισμός (ή ο «επαναστατικός» ζήλος, σύμφωνα με τους επικριτές του) συνιστούν εκφάνσεις μιας στροφής που οι ΗΠΑ έχουν βιώσει πολλές φορές στο παρελθόν.

5. Η Διαχρονική «Παράδοση» της Ανατροπής των Κανόνων

5.1. Οι Ηνωμένες Πολιτείες ως «Κράτος της Μεταβολής»
Οι ΗΠΑ, ήδη από την ανεξαρτησία τους (1776), κέρδισαν τη θέση τους στον κόσμο «καταστρατηγώντας τους κανόνες» της βρετανικής αποικιοκρατίας. Η ουσία του αμερικανικού πνεύματος, όπως υποστηρίζουν πολλοί ιστορικοί, είναι η ικανότητά του να απεγκλωβίζεται από παλαιά κατεστημένα και να αναζητά νέους δρόμους. Κάθε μεγάλος μεταρρυθμιστής πρόεδρος, από τον Ουάσινγκτον μέχρι τον Ρούσβελτ, αμφισβήτησε τα παραδοσιακά όρια της εκτελεστικής εξουσίας και ώθησε τη χώρα σε νέες τροχιές.

5.2. Οι «Επαναστάτες» Πρόεδροι

• Τζορτζ Ουάσινγκτον (1789-1797): Καθιέρωσε τον θεσμό της προεδρίας και σφυρηλάτησε τη μορφή του ομοσπονδιακού κράτους, ενάντια στην κεντρική εξουσία της Βρετανίας.
• Άντριου Τζάκσον (1829-1837): Πολέμησε τις μεγάλες τράπεζες και προώθησε μέτρα υπέρ των αγροτών της αμερικανικής ενδοχώρας, ερχόμενος σε ευθεία αντίθεση με τις ανατολικές ελίτ.
• Αβραάμ Λίνκολν (1861-1865): Με τον Εμφύλιο Πόλεμο και την κατάργηση της δουλείας, ανασύνθεσε ριζικά την κοινωνική και οικονομική δομή των ΗΠΑ.
• Φραγκλίνος Ρούσβελτ (1901-1909 και αργότερα ο εξάδελφός του Franklin D. Roosevelt, 1933-1945): Στα χρόνια του Theodore Roosevelt διαμορφώθηκε το προοδευτικό κίνημα (Progressive Era), ενώ ο Franklin D. Roosevelt αργότερα (1933-1945) άλλαξε ριζικά τη σχέση κράτους-αγοράς μέσα από το «New Deal».
• Ντόναλντ Τραμπ (2017-2021): Ανέλαβε δράση μέσα από εκτελεστικά διατάγματα και αμφισβήτησε διεθνείς συνθήκες, εμπορικές συμφωνίες και πρακτικές της παγκοσμιοποίησης, επιφέροντας συγκρούσεις στο εσωτερικό και στο εξωτερικό.

5.3. Ο Ελον Μασκ και η «Νέα Εποχή»
Δεν είναι λίγοι αυτοί που παρομοιάζουν τον ρόλο του Έλον Μασκ –ιδρυτή της SpaceX και διευθύνοντα συμβούλου της Tesla– με αντίστοιχες μορφές «πρωτοπόρων» του αμερικανικού ονείρου όπως ο Χένρι Φορντ ή ο Τόμας Έντισον. Εκφράζει, όπως αναφέρεται, το πνεύμα μιας νέας εποχής τεχνολογικής αναδιάρθρωσης, όπου η καινοτομία ανατρέπει τις παραδοσιακές βιομηχανίες.

6. Η Ιστορική Λειτουργία των Πολεμικών Συρράξεων στο Τέλος των Κύκλων

Στην πορεία των μακροχρόνιων αμερικανικών και παγκόσμιων κύκλων, οι πόλεμοι συχνά έχουν συμβάλει στην αναδιάταξη της παγκόσμιας τάξης:
6.1. Πόλεμοι της Αμερικανικής Ανεξαρτησίας (1775-1783): Ακολουθήθηκαν από τη θεμελίωση των ΗΠΑ.
6.2. Εμφύλιος Πόλεμος (1861-1865): Κατέρριψε τη δουλεία και οδήγησε σε αλλαγές στην οικονομία και την κοινωνία.
6.3. Πόλεμος του Βιετνάμ (1968-1975): Προκάλεσε αμφισβήτηση των κυρίαρχων πολιτικών δομών, συνέβαλε στις αντικουλτούρες και, σε βάθος χρόνου, στην οικονομική αναθεώρηση της δεκαετίας του 1970.
6.4. Σύγχρονες Συρράξεις: Είτε αφορούν τον Πόλεμο κατά της Τρομοκρατίας (μετά το 2001), είτε τοπικές, όπως στη Μέση Ανατολή, ενισχύουν την εντύπωση ότι και σήμερα βιώνουμε μια μεταβατική περίοδο.
Όπως συνέβη σε κορυφές προηγούμενων κύκλων (1800, 1856, 1912, 1968), δεν αποκλείεται το ξέσπασμα των διεθνών εντάσεων ή συγκρούσεων να λειτουργήσει ως «επιταχυντής» για τη διαμόρφωση μιας νέας γεωπολιτικής και οικονομικής πραγματικότητας.

7. Πολλαπλές Οπτικές για την Ανατροπή και την Ανοικοδόμηση

7.1. Θετική Οπτική (Πρόοδος μέσω Μετασχηματισμού)

• Ανανέωση της Δημοκρατίας: Κάθε ριζική ανατροπή οδηγεί, κατά μία άποψη, σε βαθύτερες δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις. Η αμφισβήτηση της κεντρικής εξουσίας και η σύγκρουση συμφερόντων γεννά νέες ισορροπίες μεταξύ πολιτών, κρατικών θεσμών και επιχειρήσεων.
• Τεχνολογική Καινοτομία: Βγαίνοντας από μια κρίση, οι κοινωνίες συχνά υιοθετούν πρωτοποριακές λύσεις (τεχνητή νοημοσύνη, αυτοματισμοί, μη επανδρωμένα οχήματα κλπ.) που διαμορφώνουν την επόμενη φάση ανάπτυξης.

7.2. Κριτική Οπτική (Αστάθεια και Επιβάρυνση των Αδύναμων)

• Κοινωνική Πόλωση: Οι ταχεία και βίαιη ανατροπή των υφιστάμενων καθεστώτων μπορεί να οξύνει τις ανισότητες και τους κοινωνικούς διχασμούς.
• Εκτροπή ή Οπισθοδρόμηση: Οι συγκρούσεις ενδέχεται να λειτουργήσουν αποσταθεροποιητικά, παρατείνοντας τη φάση του χάους, ιδίως εάν οι νέες ηγεσίες δεν κατορθώσουν να εγκαθιδρύσουν αποτελεσματικούς θεσμούς.

7.3. Μεικτή Οπτική (Διαλεκτική Εξέλιξη)

• Ιστορική Αναγκαιότητα: Οι πόλεμοι ή οι εσωτερικές συγκρούσεις αντιμετωπίζονται ως ιστορικές «αναγκαιότητες», που εκτονώνουν σωρευμένες αντιθέσεις και οδηγούν σε νέο πολιτικό συμβόλαιο.
• Σημασία Θεσμικής Ετοιμότητας: Το αν οι αλλαγές θα επιφέρουν πρόοδο ή οπισθοδρόμηση εξαρτάται από το κατά πόσο οι πολιτικές δυνάμεις μπορούν να αξιοποιήσουν τις κρίσεις για τη δημιουργία βιώσιμων μεταρρυθμίσεων.

1. Οι Μελλοντικές Προκλήσεις και η Πορεία προς το 2024-2080

Σύμφωνα με τη λογική των 56ετών κύκλων, η περίοδος μετά το 2024 συνεπάγεται νέα φάση ανατρεπτικών αλλαγών, που εάν ληφθούν οι σωστές αποφάσεις, θα ακολουθήσει μια νέα φάση ευημερίας (2052-2080). Αν και το σενάριο αυτό δεν είναι απόλυτο ούτε θα γίνει πραγματικότητα αυτόματα, διαφαίνονται δύο ισχυρές τάσεις:

α) Τεχνολογική Μετάβαση: Ήδη οι ΗΠΑ επενδύουν συστηματικά σε τεχνητή νοημοσύνη, διαστημικά προγράμματα και ημιαγωγούς κλπ. Εάν οι πολιτικές συνθήκες και οι οικονομικές επιρροές ευνοήσουν την ανάπτυξη αυτών των τομέων, η χώρα μπορεί να περάσει σε ένα νέο «τεχνολογικό άλμα».
Β). Επανεξέταση των Παγκόσμιων Θεσμών: Μεταξύ των κορυφαίων διακυβευμάτων είναι η μεταρρύθμιση διεθνών οργανισμών, η διαχείριση του διεθνούς εμπορίου και η κλιματική κρίση. Εάν οι ΗΠΑ αναλάβουν ηγετικό ρόλο σε αυτούς τους τομείς, θα μπορούσαν να ανοίξουν τον δρόμο για μια περισσότερο συνεργατική παγκόσμια τάξη.

Οι ΗΠΑ θα προχωρήσουν σε ένα στρατηγικό μοντέλο ανταπόδοσης δασμών και Εθνικής Ασφάλειας. Θα αυξήσουν την εγχώρια παραγωγή και θα εισάγουν έναν νέο μηχανισμό εμπορικών σχέσεων επιδιώκοντας να δημιουργήσουν ένα εμπορικό σύστημα βασισμένο στη δίκαιη μεταχείριση (“Fair Trade”), καθώς οι υπάρχουσες εμπορικές πρακτικές είναι εξαιρετικά άνισες για τις ΗΠΑ οι οποίες αντιμετωπίζουν ετήσιο εμπορικό έλλειμα $850δις.

Οι δασμοί είναι ένα μέσο πίεσης για να επιτευχθούν καλύτερες εμπορικές συμφωνίες, για να ανοίξουν οι διεθνείς αγορές για τους Αμερικανούς εξαγωγείς μέσω στρατηγικών εμπορικών συμφωνιών που θα δείχνουν τη δύναμη των ΗΠΑ έναντι στα εμπόδια που θέτουν άλλες χώρες στο αμερικανικό εμπόριο.
Οι ΗΠΑ θα επαναπατρίσουν βασικές βιομηχανίες όπως οι ημιαγωγοί, η φαρμακοβιομηχανία, η αυτοκινητοβιομηχανία και ο τομέας του χάλυβα και του αλουμινίου για λόγους Εθνικής Ασφάλειας και θα εφαρμόσουν ένα σύστημα αμοιβαιότητας για να σταματήσουν τις πρακτικές ντάμπινγκ των άλλων χωρών.

9. Συμπεράσματα

Η παράδοση της «ανατροπής των κατεστημένων κανόνων» στις Ηνωμένες Πολιτείες δεν αποτελεί καινοφανές φαινόμενο της προεδρίας Τραμπ ούτε περιορίζεται στον 21ο αιώνα. Πρόκειται για μια βαθιά ριζωμένη τάση στο αμερικανικό σύστημα, η οποία εκδηλώνεται έντονα σε κάθε μεταβατική φάση των μεγάλων κύκλων. Οι πόλεμοι, οι κοινωνικές συγκρούσεις και τα αλλεπάλληλα εκτελεστικά διατάγματα δεν είναι «ανωμαλίες» αλλά, ιστορικά, στοιχεία της διαδικασίας με την οποία οι ΗΠΑ μεταμορφώνουν και μεταμορφώνονται.

Με βάση την θεωρία των μακροχρόνιων μεγάλων κύκλων, ο κόσμος βρίσκεται σήμερα εν μέσω της κορύφωσης μιας τέτοιας κρίσης – όπου οι παλιές δομές καταρρέουν και μια νέα τάξη γεννιέται μέσα από συγκρούσεις, αντιθέσεις και καινοτομίες. Το πώς θα διαμορφωθεί αυτή η νέα τάξη εξαρτάται από τη βούληση των πολιτικών ηγετών, τη συμμετοχή των πολιτών και τη δυνατότητα προσαρμογής των θεσμών στις απαιτήσεις του μέλλοντος. Ενδεχομένως να απαιτηθούν και άλλες δράσεις από μελλοντικούς προέδρους, προκειμένου οι ΗΠΑ (και ο υπόλοιπος κόσμος) να οδεύσουν σε μια φάση 2052-2080 περισσότερο ειρηνική, βιώσιμη και ευημερούσα.

Ασφαλώς, το γεγονός ότι αυτές οι αλλαγές συνεπάγονται «πόνο, χάος και αντίσταση» δεν καθιστά τη διαδικασία ευχάριστη ή αδιαμφισβήτητη. Ωστόσο, αν κρίνουμε από το ιστορικό παρελθόν –από την επανάσταση του Ουάσινγκτον μέχρι την κατάργηση της δουλείας επί Λίνκολν και το New Deal του Ρούσβελτ–, οι ΗΠΑ φαίνεται ότι έχουν αναπτύξει έναν ιδιόμορφο «μηχανισμό» που αναδεικνύει νέες ηγεσίες για να πραγματοποιήσουν τις απαραίτητες ρήξεις. Σε αυτό το πλαίσιο, ο Τραμπ υπήρξε περισσότερο σύμπτωμα και λιγότερο «λάθος» του συστήματος, ενώ μορφές όπως ο Έλον Μασκ αναδεικνύονται σε εκφραστές της νέας εποχής της καινοτομίας.

Συνοψίζοντας, η ιστορία των ΗΠΑ επιβεβαιώνει ότι κάθε κρίση φέρει σπέρματα μετασχηματισμού. Στο τέλος του κύκλου 1968-2024, στα πρώτα 28 έτη (2024-2052) η πορεία αυτή ενδέχεται να είναι θυελλώδης, αλλά και καθοριστική για τον καθορισμό του αμερικανικού και παγκόσμιου μέλλοντος μέχρι και τα επόμενα 28 έτη ευημερίας, που ίσως επισυμβεί την περίοδο 2052-2080. (περισσότερα για τους μεγακύκλους των 56 ετών στο βιβλίο μας : «Προβλέψεις στην Οικονομία και στις νέες τεχνολογίες» https://www.barbounakis.com/product/provlepseis-stin-oikonomia-kai-tis-nees-technologies/).